Giải Pháp Triệt Để Chống Ngập Úng Cho Hà Nội và Tận Dụng Nước Mua Phục Vụ Con Người

Tại sao Hà Nội cách đây 20 năm không bị ngập lụt sau các trận mưa mà ngày nay ngập lụt lại trở thành vấn nạn và ngày càng phát triển trầm trọng?

Làm thế nào để giải quyết vấn nạn này một cách bền vững và sử dụng hiệu quả nước mưa phục vụ con người?

    Nguyên nhân chính đã được nhiều người thừa nhận là do phần lớn nước mưa đã bị đổ thẳng vào cống thoát nước làm cho hệ thống thoát nước trở nên quá tải. Cách đây 20 năm, Hà Nội có rất nhiều các vùng đất trồng cây xanh và hồ ao. Ở các khu vực này, mỗi khi trời mưa, một phần nước mưa sẽ thấm xuống đất và bổ sung nước ngầm cho đất, một phần nước mưa chảy vào các hồ ao, phần còn lại mới chảy vào cống thoát nước và thoát ra sông. Như vậy, lượng nước mưa thấm xuống đất hoặc chảy vào các hồ ao giúp điều hòa khí hậu và thủy văn ở Hà Nội. Khi trời mưa đường phố không ngập nước, khi trời nắng, cây cối vẫn xanh tươi, nước ngầm dưới đất và nước hồ ao bay hơi làm mát bầu không khí trong những ngày hè nóng nực.

Hầm trên đường Láng - Hòa Lạc bị ngập

    Đô thị hóa trong 20 năm qua ở Hà Nội là một quá trình tất yếu, phản ánh tiến bộ về kinh tế. Tuy nhiên, trong quá trình đô thị hóa, các nhà quản lý đã không xem xét nghiêm túc tới những thay đổi to lớn môi trường sống trong đô thị. Nhiều diện tích trồng cây xanh và hồ ao đã bị bê tông hóa trong quá trình xây dựng nhà ở, đường xá làm cho nước mưa không thể thấm xuống đất hoặc chảy vào các ao hồ. Phần lớn nước mưa bị đổ thẳng vào hệ thống cống thoát nước gây úng ngập trong thời gian dài. Tại khu vực bị bê tông hóa, nước mưa không thấm được xuống đất làm suy giảm lượng nước ngầm, mặt đất trở nên khô hạn, nóng nực trong những ngày hè.

    Trong tương lai, cùng với phát triển kinh tế, Hà Nội sẽ tiếp tục xây dựng nhiều khu đô thị mới. Nếu không có các giải pháp quy hoạch hoặc giải pháp kỹ thuật phù hợp thì vấn đề úng ngập càng trở nên nghiêm trọng.

    Mặc dù chi rất nhiều tiền đầu tư cải tạo hệ thống thoát nước, mua sắm máy bơm hiện đại, cung cấp các phương tiện đắt tiền, trả lương cho cán bộ của công ty thoát nước Hà Nội và áp dụng rất nhiều các biện pháp khác, các nhà quản lý vẫn không giải quyết được vấn đề úng ngập ở Hà Nội. Để giải quyết một vấn đề cần phải tìm ra nguyên nhân và giải quyết từ gốc. Nếu chỉ giải quyết phần ngọn thì rất khó giải quyết triệt để. Nguyên nhân chính gây ngập úng là Hà Nội không có giải pháp hiệu quả điều hòa lượng nước mưa mà chỉ tập trung giải quyết phần ngọn là nâng cấp hệ thống thoát nước. Việc nâng cấp hệ thống thoát nước luôn chạy theo sau yêu cầu thoát nước mưa ngày càng gia tăng do hiện tượng bê tông hóa nên không giải quyết được việc úng ngập. 

Bê tông hóa có lẽ là nguyên nhân chính làm cho nước mưa không thoát kịp

Để giải quyết triệt để úng ngập, bên cạnh các giải pháp đang làm, Hà Nội cần có chính sách khuyến khích người dân và các nhà đầu tư áp dụng các giải pháp điều hòa nước mưa như xây dựng các bể chứa nước mưa phục vụ sinh hoạt, tăng cường khả năng thấm nước mưa xuống đất. Miễn giảm các loại phí xây dựng hoặc hỗ trợ tài chính là một ví dụ về việc khuyến khích các nhà đầu tư và người dân áp dụng các giải pháp trên. Hỗ trợ tài chính là một biện pháp hiệu quả nhưng không nhất thiết phải thực hiện trong bối cảnh ngân sách nhà nước có hạn. Nếu nhận thức được lợi ích lâu dài của việc xây bể chứa nước mưa phục vụ sinh hoạt và tăng cường thấm nước mưa xuống đất, người dân và nhà đầu tư sẽ tích cực hưởng ứng. Để đạt được mục tiêu này, các đơn vị tư vấn thiết kế cần có khả năng thiết kế các giải pháp tiết kiệm chi phí đầu tư mà mang lại lợi ích nhiều mặt cho người dân và chủ đầu tư.

    Trên thế giới đã có nhiều công trình được thiết kế có hệ thống sử dụng nước mưa phục vụ sinh hoạt. Hệ thống sử dụng nước mưa này có thể sử dụng cho một hộ gia đình hoặc cho các khu đô thị, khu công nghiệp. Ở Việt Nam, nước mưa được sử dụng khá phổ biến ở những vùng không có nước máy. Ở Hà Nội, người dân và doanh nghiệp chủ yếu sử dụng nước máy, mà ít quan tâm sử dụng nước mưa một cách hợp lý. Trên thực tế nước mưa có thể sử dụng cho các mục đích trừ ăn uống như cấp cho nhà vệ sinh, tắm giặt, làm mát, tưới cây, rửa xe, chữa cháy… Lượng nước dành cho các mục đích này lớn hơn rất nhiều so với lượng nước dành cho ăn uống trong mỗi gia đình. Nếu chúng ta có thể tận dụng lượng nước mưa trời cho vào các mục đích trừ ăn uống thì tiết kiệm được rất nhiều tiền nước hàng tháng.

    Nhận thức được lợi ích đối với doanh nghiệp và cộng đồng, Công ty CP Tư vấn xây dựng ACH đã áp dụng hệ thống tích trữ và sử dụng nước mưa cho tòa nhà trụ sở công ty. Hệ thống sử dụng nước mưa này bao gồm bể chứa nước dưới đất và bể chứa nước trên sân thượng. Bể chứa nước dưới đất được kết hợp với móng nhà nên chi phí xây dựng nhỏ. Bể chứa nước trên sân thượng kết hợp làm bể cá cảnh tạo hiệu quả cao về cảnh quan. Hệ thống nước mưa ở trụ sở Công ty CP tư vấn xây dựng ACH mang lại các lợi ích sau:

• Điều hòa nước mưa thoát ra cống
  • Tăng cường thấm nước mưa xuống đất khi bể đã đầy nước
  • Triệt để sử dụng nước mưa cho các mục đích trừ ăn uống, tiết kiệm tiền nước hàng tháng
  • Điều hòa khí hậu: Làm mát nhà, cây xanh và môi trường xung quanh về mùa hè; làm ấm về mùa đông
  • Tạo cảnh quan đẹp như nuôi cá cảnh trong bể, vòi phun nước
  • Tiết kiệm tối đa hao phí nước mưa do hoạt động tuần hoàn
  • Tiết kiệm điện bơm nước khi chứa nước mưa trên sân thượng
  • Duy trì một nguồn nước phục vụ các mục đích đặc biệt như chữa cháy, mất nước máy

Nuôi cá cảnh trong bể nước mưa

    Việc áp dụng hệ thống lưu trữ và sử dụng nước mưa ở tòa nhà trụ sở Công ty CP Tư vấn xây dựng ACH cho thấy, nếu biết thiết kế hợp lý, chi phí đầu tư không lớn mà mang lại nhiều lợi ích thiết thực, lâu dài cho chủ đầu tư đồng thời góp phần giải quyết tình trạng úng ngập ở Hà Nội. Xây dựng bể nước mưa sinh hoạt và tăng cường thấm nước mưa xuống đất giải quyết triệt để vấn đề úng ngập vì các lý do sau:

• Giải pháp phù hợp với quy luật tự nhiên, không phụ thuộc nhiều vào các biện pháp cưỡng bức. Nước mưa thấm xuống đất và được lưu giữ trong các ao hồ là một quá trình tự nhiên. Vận dụng tốt quy luật này trong giải pháp xây bể chứa nước mưa sẽ tiết kiệm tiền cho ngân sách. Chi phí đầu tư nâng cấp và vận hành trạm bơm thoát nước cưỡng bức ở phía Nam Hà Nội rất lớn.
• Giải quyết tại gốc nơi phát sinh ngập úng. Bể chứa nước mưa điều hòa lượng nước mưa chảy ra cống nên tránh được ngập úng tại chỗ. Ngược lai, mặc dù trạm bơm Yên Sở đã hoạt động hết công suất, nhiều điểm ở Hà Nội vẫn ngập trong nhiều giờ. Để nước chảy từ nội thành Hà Nội tới được trạm bơm Yên Sở thì nhiều tuyến phố đã ngập rồi. “Nước xa không cứu được lửa gần”.
• Phát huy sức mạnh toàn dân: Nhà nước chỉ cần đề ra chính sách đúng đắn để khuyến khích nhân dân thực hiện trên cơ sở lợi ích thiết thực của người dân. Nếu mỗi hộ gia đình, mỗi chủ đầu tư đều xây bể chứa nước mưa hợp lý thì vừa ích nước vừa lợi nhà. Nước mưa sẽ không đổ thẳng ra cống gây ngập lụt mà người dân có nước trời cho để dùng. “Dễ trăm lần không dân cũng chịu, khó vạn lần dân liệu cũng xong”.
• Giải pháp bền vững đáp ứng được yêu cầu phát triển của Hà Nội. Giải pháp này nên áp dụng cho các ngôi nhà và khu đô thị hiện có và đặc biệt là các đô thị mới. Khi xây những ngôi nhà mới hoặc khu đô thị mới, một diện tích cây xanh bị bê tông hóa làm tăng lượng nước mưa chảy trực tiếp xuống cống, tăng nguy cơ úng ngập cục bộ. Nếu giải quyết vấn đề bằng cách tăng đường kính cống thoát nước cũ hoặc tăng công suất trạm bơm cũ thì rất phức tạp và tốn kém. Trong khi đó nếu đô thị mới mọc lên ở đâu ta xây bể chứa nước mưa ở đó thì không phát sinh thêm vấn đề thoát nước cho thành phố.

Kết luận:

    Nguyên nhân chính của tình trạng úng ngập ở Hà Nội là do hiện tượng bê tông hóa mặt đất trong quá trình đô thị hóa làm giảm nghiêm trọng lượng nước mưa ngấm xuống đất và chảy vào ao hồ. Phần lớn nước mưa chảy thẳng vào hệ thống thoát nước gây quá tải và ngập úng. Nếu quá trình đô thị hóa vẫn tiếp tục như vậy thì yêu cầu hệ thống thoát nước ngày một lớn hơn. Việc tập trung nâng cấp hệ thống thoát nước chỉ giải quyết phần ngọn mà không thể giải quyết tận gốc. Nhà nước cần có chính sách khuyến khích các hộ gia đình và chủ đầu tư các khu đô thị xây bể lưu giữ và sử dụng nguồn nước mưa, hạn chế thoát trực tiếp ra cống. Các công ty tư vấn thiết kế cần tư vấn các giải pháp hợp lý nhằm mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho người dân và chủ đầu tư. Ngoài việc giúp thành phố Hà Nội giải quyết căn bản vấn đề thoát nước, việc lưu giữ và sử dụng nước mưa hợp lý còn giúp điều hòa khí hậu, bảo vệ môi trường và nguồn tài nguyên nước.

 Nguyễn Xuân Hoàng

Công ty CP Tư vấn xây dựng ACH